Podczas analizy cen transferowych dla pożyczek wewnątrzgrupowych z wykorzystaniem metody porównywalnej ceny niekontrolowanej należy uwzględnić szereg okoliczności mających wpływ na porównywalność wykorzystanych danych. Do typowych czynników porównywalności należą data udzielenia pożyczki, rating kredytowy pożyczkobiorcy, kwota pożyczki, waluta, okres finansowania oraz stosowane zabezpieczenia. Natomiast porównując nominalne oprocentowanie pożyczki kontrolowanej i innych instrumentów warto rozważyć korektę porównywalności mającą na celu wyeliminowanie różnic pomiędzy częstotliwością wypłaty odsetek.
Różnice w zakresie częstotliwości wypłaty odsetek
Pomiędzy częstotliwością wypłaty odsetek od pożyczonej kwoty w przypadku poszczególnych pożyczek może zachodzić wiele różnic, które mają wpływ na rentowność danego instrumentu finansowego. Stąd opieranie się jedynie na danych na temat nominalnego oprocentowania bez uwzględniania czynnika porównywalności takiego jak termin płatności odsetek może prowadzić do błędnych wniosków.
Za przykład sytuacji gdzie konieczne może być dokonanie korekty porównywalności uwzględniającej różne terminy płatności odsetek mogą posłużyć pożyczki gdzie odsetki są wypłacane w cyklach miesięcznych, kwartalnych, rocznych lub są płatne na koniec okresu obowiązywania umowy. W tym przykładzie pomimo, że każda z pożyczek :
- została udzielona w tej samej kwocie (która podlega zwrotowi w całości po zakończeniu obowiązywania umowy),
- została udzielona na ten sam okres,
- jest oprocentowana według tej samej nominalnej stopy procentowej,
- zaowocuje wypłatą tej samej nominalnej kwoty odsetek
– to ekonomiczna wartość odsetek może być różna. Wynika to z wpływu zmiany wartości pieniądza w czasie.
Wartość pieniądza w czasie
Ta sama suma pieniędzy otrzymana dziś oraz otrzymana za rok nie mają tej samej wartości. Wynika to z wielu okoliczności, które mają wpływ na wzrost ich wartości lub spadek. Mogą to być procesy inflacyjne, które powodują, że pieniądz traci na wartości wraz z upływem czasu, alternatywne dostępne opcje zainwestowania danej sumy, preferowania bieżącej konsumpcji czy wahania kursów wymiany walut.
Z tego względu porównując różne instrumenty finansowe warto uwzględnić wartość przyszłą oraz wartość bieżącą odsetek należnych od porównywanych instrumentów. Sprowadzając nominalną kwotę odsetek, która zostanie zapłacona przez pożyczkodawcę do jej wartości przyszłej lub bieżącej możliwe jest zniwelowanie różnic wynikających z różnych okresów płatności odsetek.
Wartość przyszła odsetek
Wartość przyszła pieniędzy odpowiada ich wartości uzyskanej w przyszłości po zastosowaniu procentu składanego od początkowej wartości kapitału. Opiera się ona na założeniu, że stopa procentowa zapewnia dochód zarówno od kapitału pożyczonego jak i od narosłych odsetek (poprzez ich reinwestowanie oparte na tej samej stopie zwrotu). Im częściej odsetki są wypłacane tym większa jest ich wartość przyszła. Wzrost częstotliwości ich wypłaty powoduje, że pożyczkodawca szybciej uzyskuje środki, które może ponownie reinwestować.
Dane dotyczące oprocentowania porównywanych instrumentów, gdzie oprocentowanie jest wypłacane w różnych okresach czasu można porównać poprzez obliczenie efektywnego oprocentowania rocznego. Efektywną stopę procentową można obliczyć na podstawie następującego wzoru:
ref=(1+r/m)^m−1
gdzie:
ref – oznacza efektywną stopę procentową
r – oznacza nominalne oprocentowanie roczne
m – oznacza liczbę płatności odsetkowych w ciągu roku (dla płatności miesięcznych m =12, kwartalnych m=4, rocznych m=1 a w przypadku płatności na koniec obowiązywania umowy dwuletniej m=0,5), która w równaniu pełni funkcję wykładnika (wartość w nawiasie jest podnoszona do potęgi m).
Zakładając, że pożyczkodawca uzyskiwane odsetki będzie reinwestował i osiągał z nich 6% w skali roku, to po zastosowaniu ww. wzoru dla czterech pożyczek udzielonych na tą samą kwotę 1000 zł, na okres dwóch lat oraz opartych o tą samą nominalną stopę procentową wynoszącą 6% w skali roku, gdzie nominalnie odsetki wypłacone pożyczkodawcy wyniosą 120 zł efektywna stopa procentowa w przypadku pożyczki gdzie odsetki są wypłacane:
- w cyklach miesięcznych wyniesie 6,17% a wartość przyszła odsetek 123,36 zł,
- co kwartał wyniesie 6,14% a wartość przyszła odsetek 122,73 zł,
- raz do roku wyniesie 6,00% a wartość przyszła odsetek 120,00 zł,
- na koniec umowy dwuletniej wyniesie 5,83% a wartość przyszła odsetek 116,60 zł.
Analizując powyższe wyniki można dojść do wniosku, że efektywne oprocentowanie jest tym większe, im częściej wypłacane są odsetki natomiast w przypadku wypłaty w cyklach rocznych efektywne oprocentowanie jest równe nominalnemu. Efektywne oprocentowanie jest niższe od nominalnego w przypadku wypłaty odsetek rzadziej niż raz do roku (tu na koniec dwuletniego okresu).
Wartość bieżąca odsetek
Wartość bieżąca odsetek odnosi się do dzisiejszej wartości odsetek, które otrzymamy w przyszłości. Proces mający na celu ustalenie dzisiejszej wartości odsetek, które otrzymamy w przyszłości nazywa się dyskontowaniem. Wartość bieżącą odsetek można wyliczyć przy pomocy następującego wzoru:
Wartość bieżąca = FVn/((1+r)^n)
gdzie:
FVn – oznacza nominalną kwotę odsetek otrzymaną na koniec okresu n
r – oznacza stopę dyskontową
n – oznacza okres, który co do zasady jest oznaczany jako liczba lat (dla płatności otrzymanej po miesiącu przybierze on wartość równą ułamkowi 1/12 dla płatności otrzymanej po kwartale równą 4/12, po roku będzie to wartość 1 a po półtora roku będzie to 1,5 itd.), która w równaniu pełni funkcję wykładnika (wartość w nawiasie jest podnoszona do potęgi n).
Wynik procesu dyskontowania w dużym stopniu zależy od ustalenia odpowiedniej stopy dyskontowej. Wydaje się, że w przypadku obliczania bieżącej wartości odsetek z perspektywy pożyczkodawcy stopa dyskontowa powinna odpowiadać kosztowi kapitału własnego jego przedsiębiorstwa lub średnioważonemu kosztowi kapitału. Dla uproszczenia można przyjąć też inną stopę, która będzie równa oczekiwanej stopie zwrotu z inwestycji z perspektywy pożyczkodawcy.
Aby zobrazować proces dyskontowania na przykładzie czterech pożyczek omawianych już uprzednio posłużę się stopą która jest oparta na inflacji CPI, która na koniec kwietnia 2022 r. wyniosła 12,4% w skali roku. Po zastosowaniu wzoru na wartość bieżącą odsetek wypłacanych w ramach czterech pożyczek udzielonych na tą samą kwotę 1000 zł, na okres dwóch lat oraz opartych o tą samą stopę nominalną procentową wynoszącą 6% w skali roku, gdzie nominalnie odsetki wypłacone pożyczkodawcy wyniosą 120 zł wartość bieżąca odsetek w przypadku pożyczki gdzie odsetki są wypłacane:
- w cyklach miesięcznych wyniesie 104,85 zł co odpowiada rocznej stopie zwrotu z kapitału równej 5,24%,
- co kwartał wyniesie 103,69 zł co odpowiada stopie zwrotu z kapitału równej 5,18%,
- raz do roku wyniesie 98,60 zł co odpowiada stopie zwrotu z kapitału równej 4,93%,
- na koniec umowy dwuletniej wyniesie 92,09 zł co odpowiada stopie zwrotu z kapitału równej 4,60%.
Stopa zwrotu z kapitału to 1/2 wartości bieżącej odsetek podzielona przez kwotę kapitału pożyczki. Przyjmuję 1/2 wartości odsetek z uwagi na to, że konieczne jest określenie rocznej stopy zwrotu z odsetek naliczanych w okresie dwuletnim. W przypadku pożyczki o innym okresie należało by ułamek ten odpowiednio zmodyfikować tak by otrzymać wartość stopy w skali roku.
Praktyczne zastosowanie
Omawianą korektę porównywalności dokonaną poprzez wyliczenie wartości efektywnej stopy procentowej lub sprowadzenie odsetek do ich wartości bieżącej można wykorzystać do celów wyeliminowania defektów porównywalności instrumentów finansowych gdzie terminy wypłaty odsetek są różne. Można ją też wykorzystać aby dowiedzieć się ile wynosi ekonomiczna wartość odsetek w przypadku pożyczek o różnym nominalnym oprocentowaniu.
W sytuacji jeśli konieczne byłoby porównanie pożyczki kontrolowanej (A) z trzema pożyczkami niekontrolowanymi (B, C i D) udzielonymi na tą samą kwotę 1000 zł, na okres dwóch lat oraz opartych o nominalną stopę procentową wynoszącą:
- 6,75% w skali roku, gdzie odsetki są płatne na koniec dwuletniego okresu umowy (A),
- 6% w skali roku, gdzie odsetki są wypłacane co miesiąc (B),
- 6% w skali roku, gdzie odsetki są wypłacane co kwartał (C),
- 6,1% w skali roku, gdzie odsetki są wypłacane raz do roku (D)
to analiza oparta jedynie na nominalnej stopie procentowej prowadziłaby do wniosku, że w pożyczce A zastosowano zbyt wysokie oprocentowanie – maksymalne oprocentowanie to oprocentowanie pożyczki D wynoszące 6,1%. Natomiast gdyby obliczyć wartość bieżącą odsetek wypłaconych w ramach tych umów (stosując stopę dyskontującą 12,4%) oraz obliczyć roczną stopę zwrotu z kapitału to okazałoby się, że w przypadku pożyczki:
- A roczna stopa zwrotu wynosi 5,18%,
- B roczna stopa zwrotu wynosi 5,24%,
- C roczna stopa zwrotu wynosi 5,18%,
- D roczna stopa zwrotu wynosi 5,01%
co oznacza, że oprocentowanie płacone w ramach pożyczki A jest równe oprocentowaniu pożyczki C i mieści się w przedziale wyznaczanym oprocentowaniem pożyczek D i B.
Wynik tego rodzaju analizy oraz dokonanie ww. korekt porównywalności może w praktyce pomóc wykazać rynkowość warunków transakcji kontrolowanych, gdzie porównanie dokonane jedynie w oparciu o nominalną stopę procentową może prowadzić do błędnych rezultatów.
Czytaj więcej na stronie bloga: Jak ustalić oprocentowanie pożyczki od podmiotu powiązanego?