W praktyce gospodarczej podmiotów działających w grupach kapitałowych częstą praktyką jest udzielanie pożyczek na rzecz innych podmiotów powiązanych. Podmioty biorące udział w tych transakcjach są obowiązane stosować w nich warunki rynkowe. Niemiej sama ocena warunków pożyczki powinna zostać poprzedzona analizą ukierunkowaną na odpowiedź na pytanie czy dana transakcja w ogóle powinna być traktowana jako pożyczka czy też inna forma dokapitalizowania (która np. nie skutkuje powstaniem oprocentowanego długu). W tym kontekście istotny jest problem pożyczkobiorcy o niskiej zdolności kredytowej.
Kiedy transakcja powinna być traktowana jako pożyczka
Wytyczne OECD wśród okoliczności, które należy brać pod uwagę, przy określeniu rodzaju transakcji polegającej na zapewnieniu finansowania wskazują między innymi:
- ustalony termin spłaty środków,
- obowiązek zapłaty odsetek przez finansowanego,
- prawo do dochodzenia przez finansującego zapłaty kapitału wraz z odsetkami,
- istnienie konwenat finansowych oraz innych form zabezpieczenia,
- sposób wykorzystania środków finansowych,
- zdolność otrzymującego finansowanie do otrzymania pożyczki od podmiotów niepowiązanych,
- niezdolność dłużnika do terminowego zwrotu środków lub do ubiegania się o odroczenie terminu płatności.
Za przykład transakcji polegającej na udzieleniu finansowania, która niekoniecznie powinna być traktowana jako pożyczka może posłużyć długoterminowa pożyczka udzielona nowoutworzonemu podmiotowi powiązanemu, który nie rozpoczął jeszcze działalności operacyjnej a na posiadane przez niego aktywa składają się jedynie ograniczone środki pieniężne pochodzące z minimalnego kapitału zakładowego. Innym przykładem może być pożyczka udzielona podmiotowi, który co prawda prowadzi działalność operacyjną i generuje określone przychody, niemniej kwota udzielonego finansowania (zakładając optymistyczne prognozy ekonomiczne dla tego podmiotu) znacznie przekracza jego zdolności do zapłaty odsetek lub do zwrotu środków w umownym terminie.
W obu tych przykładach niezależny kredytodawca nie byłby skłonny udzielić finansowania w ogóle lub ograniczyłby je do wysokości adekwatnej do zdolności kredytowej pożyczkobiorcy. W tym kontekście do celów cen transferowych jedynie ta część finansowania, która mogłaby zostać udzielona przez niezależnego kredytodawcę i którą niezależny pożyczkobiorca byłby skłonny w ogóle pożyczyć powinna być traktowana jako pożyczka. Z kolei pozostała kwota nie powinna być traktowana jako pożyczka na potrzeby określenia rynkowej wysokości odsetek, które zapłaciłby pożyczkobiorca.
Jak ocenić zdolność kredytową pożyczkobiorcy
Oceniając zdolność powiązanego pożyczkobiorcy do zapłaty odsetek czy też spłaty kapitału powinno się wziąć pod uwagę zarówno jego obecną jak i prognozowaną kondycję, uwarunkowania makroekonomiczne jak i warunki pożyczki. Standardowo w procesie analizy zdolności kredytowej brane są pod uwagę m.in. takie czynniki jak analiza wyników finansowych (rentowność, wypłacalność), ocena płynności finansowej, sprawności działania czy historia współpracy z wierzycielami.
Na zdolność kredytową mogą wpłynąć takie czynniki jak okres spłaty kredytu – dłuższy okres kredytowania, wiąże się z niższą comiesięczną ratą kredytu. Oznacza to dla finansowanego niższe comiesięczne obciążenie, natomiast dla finansującego wyższą zdolność kredytową.
Nie bez znaczenia są też warunki spłaty części kapitałowej, która może być ustalona ratalnie lub jednorazowo. Jednorazowa spłata na zakończenie okresu umowy poprawia tymczasowo płynność dłużnika. Również warianty ratalnej spłaty pożyczki mogą różnie wpływać na zdolność kredytową. Na rynku zdolność kredytową wylicza się na podstawie pierwszej raty. W przypadku wyboru rat malejących całkowite koszty finansowania są niższe, jednak pierwsza rata do spłaty ma wyższą wartość niż ta w wariancie zakładającym stałe raty. W związku z tym obciążenie pożyczkobiorcy w
pierwszych miesiącach spłaty kredytu jest wyższe, co wiąże się z wyższym ryzykiem kredytowym z perspektywy udzielającego finansowania. Z kolei raty stałe z perspektywy pożyczkodawcy cechuje niższe ryzyko kredytowe.
Wskaźniki przydatne do oceny pożyczkobiorcy
Ocena zdolności kredytowej pożyczkobiorcy powinna uwzględniać szerokie spektrum danych i informacji pochodzących z różnych źródeł. Niemniej jednym z podstawowych źródeł informacji o kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa jest jego sprawozdanie finansowe. Na bazie poszczególnych pozycji bilansu, rachunku zysków i strat czy rachunku przepływów pieniężnych możliwa jest ocena kondycji przedsiębiorstwa.
Wśród podstawowych wskaźników, które mogą zostać wykorzystane znajdują się wskaźniki zadłużenia. Wskaźnik ogólnego zadłużenia informuje jaki jest stosunek kapitału obcego do aktywów przedsiębiorstwa i określa w jakim stopniu roszczenia wierzycieli są zabezpieczone majątkiem firmy, której zostały pożyczone środki finansowe. Wskaźnik liczy się na podstawie danych pochodzących z bilansu przy pomocy następującego wzoru:
Wskaźnik ogólnego zadłużenia = zobowiązania ogółem / aktywa ogółem
Wyższa wartość wskaźnika oznacza większe zadłużenie przedsiębiorstwa. Optymalny poziom tego wskaźnika zależy od branży i rozmiarów przedsiębiorstwa. Najmniej zadłużone są spółki działające przykładowo w branży informatycznej, przemysłu farmaceutycznego czy spożywczego. Z kolei wysokie zadłużenie ogólne cechuje przemysł drzewny, budownictwo, i hotelarstwo. Duże podmioty posiadające ugruntowaną pozycję rynkową oraz markę mogą być skłonne do większego ryzyka i co za tym idzie większego udziału kapitału obcego w strukturze ich finansowania. Zgodnie ze złotą regułą finansową wskaźnik ten nie powinien przekraczać wartości 50%. Niemniej w literaturze można znaleźć też inne opinie na temat optymalnej wysokości tego wskaźnika jako wartości przedziale od 30 do 60 procent czy od od 57 do 67 procent.
Inny rodzaj wskaźnika to przykładowo wskaźnik zadłużenia długoterminowego, który pokazuje stopień pokrycia zobowiązań długoterminowych (o wymagalności przekraczającej 12 miesięcy) kapitałem własnym. Obliczany jest on za pomocą informacji z bilansu przy pomocy następującego wzoru:
Wskaźnik zadłużenia długoterminowego = zobowiązania długoterminowe/kapitał własny
Z uwagi na dłuższy termin spłaty zobowiązania długoterminowe są zazwyczaj korzystniejsze dla płynności spółki od zobowiązań bieżących. Przyjmuje się, że jeśli wskaźnik ten przyjmuje wartość poniżej 1 to kondycja ekonomiczna firmy jest stabilna, wartość wskaźnika powyżej tej wartości może oznaczać kolei silnie zadłużone przedsiębiorstwo.
Wskaźniki zadłużenia przedsiębiorstwa co prawda pokazują w jakim stopniu możliwe jest wyemitowanie dodatkowego długu by nie zaburzyć struktury finansowania niemniej nie pokazują jeszcze całego obrazu sytuacji związanej ze spłatą należności odsetkowych czy kapitałowych.
Użyteczny w tym zakresie może być wskaźnik pokrycia obsługi długu. Wskaźnik informuje jaką część rocznych spłat rat kapitałowych pożyczki i odsetek stanowi zysk brutto przedsiębiorstwa wraz z odsetkami. Liczy się go przy na bazie pozycji rachunku zysków i strat przy uwzględnieniu, ze znana jest wysokość odsetek do zapłaty w danym roku oraz wysokość rat kapitałowych. Można go obliczyć na podstawie poniższego wzoru:
Wskaźnik pokrycia obsługi długu = (zysk brutto + odsetki)/(raty kapitałowe + odsetki)
Przedsiębiorstwo, u którego wartość tego wskaźnika wynosi mniej niż 1 nie jest w stanie spłacić rat kapitałowych i odsetek z bieżących zysków. Przyjmuje się, że jego minimalna wartość powinna wynosić 1,3 a optymalna wynosi 2,5.
W przypadku jeśli pożyczka jest udzielana na okres dłuższy niż rok a spłata części kapitałowej ma nastąpić na koniec umowy zasadne może być wykorzystanie wskaźnika referującego tylko do wysokości zobowiązań odsetkowych. Pomocny w tym kontekście może być wskaźnik pokrycia zobowiązań odsetkowych. Liczy się go przy zastosowaniu następującego wzoru:
Wskaźnik pokrycia zobowiązań odsetkowych = (zysk brutto + odsetki)/ odsetki)
Im wyższa wartość tego wskaźnika tym lepiej to wpływa na ocenę zdolności przedsiębiorstwa do regulowania zobowiązań odsetkowych. Niska zdolność do spłaty odsetek powinna świadczyć o wyższym ryzyku po stronie finansującego, co w dalszej kolejności może uzasadniać wyższe oprocentowanie długu.
Czytaj więcej na stronie bloga: „Jak ustalić oprocentowanie pożyczki od podmiotu powiązanego?„
Powyższe wskaźniki to jedynie przykładowe narzędzia jakie mogą zostać wykorzystane do przygotowania analizy zdolności kredytowej podmiotu powiązanego. Model finansowy mający na celu tą ocenę warto wzbogacić także o prognozy sprawozdań finansowych przedsiębiorstwa na najbliższe lata, oraz analizę wrażliwości przy uwzględnieniu wahań wysokości stóp procentowych.
Co w sytuacji jeśli podmiot powiązany nie ma zdolności kredytowej?
Analiza zdolności kredytowej powiązanego kontrahenta może doprowadzić do wniosku, że nie posiada on żadnej zdolności kredytowej lub, że zdolność ta jest ograniczona jedynie do części kwoty finansowania, o którego udzielenie się zwrócił. W takim wypadku konieczne może się okazać ustalenie dodatkowych zabezpieczeń spłaty zobowiązania. Takim zabezpieczeniem, które podniosłoby wiarygodność potencjalnego dłużnika może być poręczenie udzielone przez inny podmiot z grupy, który znajduje się w korzystniejszej sytuacji ekonomicznej i posiada zdolność do „udostepnienia” części ze swojej zdolności kredytowej innemu podmiotowi.
Możliwość tę dopuszczają Wytyczne OECD, które wskazują, że w sytuacji poręczenia zadłużenia przez inne podmioty z perspektywy podmiotu udzielającego finansowania konieczne jest dokonanie analogicznej oceny zdolności poręczycieli do spłaty poręczonego zobowiązania jak w przypadku dłużnika. Podmiot finansujący będzie bowiem skłonny do udzielenia pożyczki, tylko o ile poręczyciele będą zdolni do wykonania zobowiązana w sytuacji jeśli dłużnik temu nie podoła. Przy poręczeniu wewnątrzgrupowym warto z kolei pamiętać, że również stanowi ono transakcję kontrolowaną a podmioty w nią zaangażowane powinny stosować warunki rynkowe. Stąd w pewnych wypadkach z tytułu tego poręczania może być konieczne określenie wynagrodzenia należnego poręczycielom.
Czytaj więcej na stronie bloga: „Jak wycenić poręczenie od podmiotów powiązanych?„
______________________
Do opracowania wpisu posłużyły m.in. następujące źródła:
- Opracowanie Narodowego Banku Polskiego „Kredyt bankowy jako źródło finansowana działalności„
- Artykuł „Sposób na ocenę wypłacalności firmy – wskaźnik zadłużenia” pochodzący z witryny Biura Informacji Gospodarczej BIG InfoMonitor S.A.
- Artykuł „Analiza zadłużenia” pochodzący z witryny „Analiza-Prognoza Finansowa„
- Artykuł ” Analiza wypłacalności” pochodzący z witryny „Analiza-Prognoza Finansowa„